Analizë: Modelet e rritjes së BPV-së: Sektori i ndërtimtarisë tregon rimëkëmbje
[Artikulli fillimisht është publikuar në edicionin e parë të buletinit RaiMagazine në nëntor të vitit 2023]
Ekonomia e Kosovës mori një kthesë të papritur në TM2 të vitit 2023, me rritjen e BPV[1]së që ra në 2.0% në terma vjetorë. Inflacioni pa një ndryshim të papritur “rollercoaster ride”, nga rënia në presione të reja. Paqëndrueshmëria politike dhe marrëdhëniet me Serbinë e shtojnë kompleksitetin. Parashikimi ynë i BPV për vitin 2023 është në shqyrtim. Rrini të kyçur ndërsa gërmojmë më thellë në këto tregime ekonomike të shpalosura, duke analizuar sfidat dhe perspektivat që përcaktojnë rrugëtimin ekonomik të Kosovës në vitin 2023.
Rritje e ngadaltë mes shenjave shqetësuese
Bazuar në të dhënat më të fundit, ekonomia e Kosovës ka shënuar një zgjerim të kufizuar në TM2 të vitit 2023. Gjatë TM2 të vitit 2023, ekonomia vendase u rrit me vetëm 2.0%, dukshëm më e ulët se norma jonë e parashikuar e rritjes dhe parashikimet e subjekteve të tjera vendore. Kjo rënie e normës së rritjes u vërtetua nga statistikat e shërbimit afatshkurtër për muajin qershor, të publikuara dy ditë përpara raportit tremujor të rritjes së BPV. Këto statistika zbuluan se indeksi i qarkullimit për shërbime ishte zhvendosur në territor negativ në qershor, pas një rritjeje të konsiderueshme prej 39% nga viti në vit e vërejtur në prill.
Performanca sektoriale: Sfidat dhe shenjat e rimëkëmbjes në TM2 të vitit 2023
Për sa i përket sektorëve të veçantë, sektori “tregtia, transporti dhe akomodimi” që mbart peshën më të rëndësishme në strukturën e BPV, shfaqi një normë rritjeje prej vetëm 2.4% nga viti në vit, në kontrast të plotë me rritjen prej 12.6% nga viti në vit të regjistruar në të njëjtin tremujor të një viti më parë. Përveç kësaj, sektorët e tjerë të shërbimeve, si TI, pasuritë e paluajtshme dhe shërbimet financiare panë gjithashtu norma të ulëta rritjeje përkatësisht 2,0%, 2,2% dhe 3,6% nga viti në vit. Nga ana tjetër, sektorët si aktivitetet profesionale si dhe aktivitetet e kohës së lirë, shënuan ritme pak më të larta rritjeje, përkatësisht 5.1% dhe 5.8%. Megjithatë, kontributi i tyre në rritjen e përgjithshme mbeti relativisht i kufizuar për shkak të bazës së tyre më të vogël. Veçanërisht, sektori i administratës publike, i cili renditet si i dyti më i madh në mesin e shërbimeve, u tkurr me 0.8% nga viti në vit.
Sektori i prodhimit hasi pjesën e tij të vështirësive, veçanërisht pasi industria e përgjithshme pa një rënie prej 2.0% rritje nga viti në vit në TM2 të vitit 2023. Megjithëse prodhimi arriti të zgjerohej, ai e bëri këtë me një ritëm të reduktuar, duke regjistruar një rritje prej 3.4% nga viti në vit, një ngadalësim nga rritja prej 7.8% e vërejtur një vit më parë. Për dallim, industria nxjerrëse mbeti në një gjendje tkurrje për shkak të çmimeve të ulëta të mineraleve dhe kërkesës së ngadaltë. Anasjelltas, sektori i ndërtimtarisë tregoi shenja përmirësimi me një normë rritjeje prej vetëm 2.7%, e cila mund të shihet si një rimëkëmbje e dukshme kur merret në konsideratë rënia e mprehtë e sektorit prej 10.7% nga viti në vit në TM2 të vitit 2022. Kjo zhvendosje pozitive theksohet më tej nga indeksi i kostos së ndërtimit, i cili tregon një barrë kostoje dukshëm më të lehtë për sektorin, me vetëm një rritje prej 1% nga viti në vit krahasuar me rritjen e konsiderueshme prej 19.8% të parë në TM2 të vitit 2022. Ndërkohë, bujqësia vazhdoi të rritet, ndonëse me një normë modeste prej 2.8%, duke mbetur nën potencialin e saj të plotë.
Zvarritja e eksporteve neto, elasticiteti i konsumit dhe rikthimi i investimeve
Gjatë ekzaminimit të komponentëve të BPV duke përdorur qasjen e shpenzimeve, u shfaqën zhvillime të rëndësishme. Eksportet e shërbimeve u rritën me 13.6% nga viti në vit, duke shfaqur rritje të fuqishme. Megjithatë, efekti i kundërt ka pasur edhe eksportii mallrave, duke u ulur me 10.7% nga viti në vit. Rrjedhimisht, zgjerimi i përgjithshëm i eksporteve të mallrave dhe shërbimeve qëndroi në vetëm 5.9% nga viti në vit, një rënie e ndjeshme nga rritja e jashtëzakonshme prej 36.0% nga viti në vit e dëshmuar një vit më parë kur çmimet e eksporteve u rritën.
Nga ana tjetër, importet e mallrave dhe shërbimeve vijuan trajektoren e tyre rritëse, duke u rritur me 6.3% nga viti në vit. Kjo çoi në një deficit tregtar të konsiderueshëm, duke kontribuar negativisht në rritjen ekonomike nëpërmjet eksporteve neto. Konsumi i ekonomive familjare luajti një rol kryesor në nxitjen e rritjes, duke u rritur me 3.7% nga viti në vit, duke tejkaluar normën e rritjes prej 2.0% nga viti në vit. Rritja e konsumit të ekonomive familjare u nxit kryesisht nga një rritje prej 14% nga viti në vit në remitancat nga diaspora gjatë TM2 të vitit 2023, krahas një rritjeje prej 16.8% nga viti në vit në kreditë për ekonomitë familjare gjatë së njëjtës periudhë.
Konsumi i qeverisë gjithashtu u rrit me 4.0% nga viti në vit, ndërsa formimi i kapitalit bruto u rrit me 2.0% nga viti në vit. Ky i fundit u rikuperua ndjeshëm nga tkurrja prej 12.4% e vërejtur në vitin e kaluar, pasi si sektori privat ashtu edhe ai publik
shfaqën një gatishmëri më të madhe për të investuar në një mjedis më të qëndrueshëm të karakterizuar nga norma inflacioni në rënie.
Dinamika e inflacionit: Një ndryshim i papritur me presione në rritje
Normat e inflacionit pësuan një ulje të ndjeshme, duke rënë nga një mesatare vjetore prej 9.9% në TM1 të vitit 2023 në një mesatare prej 4.2% vjetore në TM2 të vitit 2023. Kjo rënie ishte veçanërisht e dukshme në sektorë të veçantë, veçanërisht në çmimet e ushqimeve dhe transportit, të cilat lidhen me rënien trend në tregjet ndërkombëtare. Megjithatë, ka pasur një rritje të lehtë të inflacionit në muajin gusht, duke regjistruar një normë vjetore prej 3.2% dhe një rritje mujore 1.0%, duke sinjalizuar shfaqjen e presioneve të reja inflacioniste. Si inflacioni bazë ashtu edhe inflacioni total pësuan një rritje, duke arritur në 4.0% në gusht nga 3.2% në muajin korrik të vitit 2023, duke treguar se inflacioni me bazë të gjerë ka të ngjarë të vazhdojë për një periudhë të gjatë. Faktorë të tillë si luhatjet e çmimeve të energjisë në tregun global, zbatimi i ligjit të ri që rregullon pagat publike dhe kushtet e shtrënguara të tregut të punës mund të sjellin presione të tjera inflacioniste në muajt në vijim
Rreziqet negative për rritjen e BPV-së në vitin 2023
Si përfundim, performanca e dobët ekonomike në TM2 të vitit 2023 na ka shtyrë të mendojmë për një rishikim të parashikimeve tona të rritjes së BPV[1]së për të gjithë vitin. Mungesa e stabilitetit politik në veri të Kosovës, së bashku me mungesën e një zgjidhjeje përfundimtare me Serbinë, paraqet pengesa të konsiderueshme për perspektivat ekonomike të Kosovës. Për të nxitur përmirësimin afatgjatë ekonomik, është e domosdoshme t’i jepet përparësi përpjekjeve drejt normalizimit të marrëdhënieve me Serbinë, zbatimit të reformave thelbësore strukturore dhe vendosjes së masave të qëndrueshmërisë brenda sektorit të energjisë. Rrjedhimisht, ne jemi duke rishikuar parashikimin tonë të BPV-së për vitin 2023, duke pasur në mendje një rregullim të mundshëm në rënie.
(Vërejtje: Çdo mendim, gjetje apo përfundim i shprehur në këtë material është i autorëve dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e Bankës Raiffeisen në Kosovë)